Categorie archieven: Zelfbeschikking

Zelfsturing als ideaal

Geplaatst op door

De door sommigen verwachte transformatie waarin wij als mensen evolueren naar een liefhebbende, niet door machtsbeluste autocraten geleide wereld is een hersenschim. Het getuigt van grote naïviteit en gebrek aan historisch inzicht. Kijk naar de landen zowel in als buiten Europa, let op de grote wereldmachten en zie hoe autocratische vormen van leidinggeven daar steeds meer regel dan uitzondering zijn. Het lijkt wel alsof democratie zijn langste tijd heeft gehad en, begrijp me nu niet verkeerd, we zo langzamerhand wel aan een nieuwe versie toe zijn.

De geschiedenis leert ons dat elke revolutie een nieuwe heersende elite voortbrengt die haar kinderen offert tijdens de realisatie van haar idealen. Volledige zelfsturing en rechtvaardigheid zijn mythes, omdat er altijd wel weer mensen opstaan die meer macht verwerven dan anderen. Dat moeten we onder ogen durven te zien wanneer we streven naar het ideaal van zelfsturing.

Als we goede organisaties willen bouwen dan moeten wij aandacht schenken aan zowel het goede als het kwade in de mens. Want hoe onprettig het ook voelt, ieder van ons is in staat tot gruwelijke daden wanneer de omstandigheden daar de gelegenheid toe geven. ‘Het kwade in ons’ is een onaangename gedachte. Het is de reden waarom we wetten nodig hebben. Wie alleen maar uit gaat van het goede in de mens geeft de psychopaten vrij baan. Gaan we daarentegen enkel van het slechte uit dan vervreemden we van elkaar.

Diep in de hersenen zit de amygdala, het centrum van onze angst en woede dat net iets eerder reageert dan de rede die achter je voorhoofd zetelt. Het beest is eerder wakker dan de heilige. Vervelend maar waar, zo zit het nu eenmaal in elkaar. Kwaad moet een voordeel hebben gehad omdat het anders nooit de honderdduizenden jaren evolutie had overleefd. Angst, boosheid en zelfs blinde woede hebben zo hun nut wanneer iemand ons bedreigt. Maar pas op want je speelt met vuur wanneer deze de overhand krijgen.

(c) Canstockphoto, FotoVika

Toch er is hoop: wij kunnen bewust denken. Wij kunnen plannen maken en besluiten niet toe te geven aan onze instincten. Als geen andere soort zijn wij in staat zowel onze omgeving als onze emoties te beïnvloeden. Die beheersing vereist oefening. Dat oefenen vindt altijd plaats wanneer we met anderen in teamverband samenwerken. Daarom is zelfsturing een middel om het beest in ons te temmen. Een middel wat beter werkt dan de autocratie van de manager. Ik zal daar in volgende blog meer over schrijven.

Het streven naar zelfsturing brengt een betere wereld voort. Hoe? Stap voor stap, door kleine experimenten in onze afdelingen. Het team is als de kring rondom het kampvuur waar iedereen op een gelijkwaardige fysieke plaats zijn zegje kan doen. Door begrip te tonen voor een collega wiens kwade kant de overhand krijgt en hem er op aanspreken wanneer dit anderen schaadt. Sociale controle is lang zo slecht nog niet. Door met iemand te praten, in plaats van over, ontstaat er een omgeving waarin mensen echt emotioneel volwassen worden. Geen simpele weg, maar wel te doen. Op die manier maakt het team af wat de ouders in het gezin en de school gedurende de pubertijd begonnen waren. Je hebt een samenleving nodig om van kinderen wijze mensen te maken.

Een wereld zonder managers

Geplaatst op door

Of je nu naar een film of serie kijkt, bij het koffieapparaat of tijdens de borrel een gesprek over managers beluistert, zelden hoor je een positief verhaal over deze beroepsgroep. Veel werknemers zijn ontevreden en smachten naar een organisatie zonder managers. ‘Ondanks het management zijn we er in geslaagd er toch nog iets van te maken.’, hoorde ik onlangs iemand zeggen. Het volk op de vloer, waar de producten gemaakt en de diensten geleverd worden, beleeft vaak weinig vreugde aan de handelingen van ‘het management’. Is zelfsturing de oplossing?

De kleilaag

Ook de leiding aan de top van een organisatie heeft zo zijn zorgen over de verschillende managementlagen die in de loop der jaren zijn ontstaan en tussen hen en de mensen het feitelijke werk doen in staan. Men spreekt niet voor niets over de kleilaag in een organisatie. Besluiten van de top bereiken zelden ongeschonden de werkvloer. Reorganisatie na reorganisatie levert slechts een beperkt en tegenvallend resultaat op. Het creëren van een goed managementapparaat lijkt een onmogelijke opgave.

De goeroes van de zelfsturing

Het is dan ook niet vreemd dat er een markt voor ‘zelfsturingsgoeroes’ is ontstaan. Zij beloven ons het paradijs wanneer we het management afschaffen. Voor de top is er de belofte van bezuiniging, voor de bodem autonomie. Ook voorspellen deze goeroes een nieuw tijdperk en afhankelijk van de school waartoe zij behoren is dat van Aquarius of de evolutionaire-cyane organisatie. Het denken in kleuren is populair en belooft dat we in een dynamische spiraal naar een betere wereld transformeren. Om de markt in stand te houden bevestigen de meeste goeroes elkaar hierin. Ik heb hier moeite mee.

Neemt niet weg dat een wereld zonder managers mooi zou zijn. Een waarin mensen hun eigen doelen bepalen. Waar collega’s in vrede en liefde met elkaar samenwerken en het gezamenlijke doel boven het individuele plaatsen. Wat een mooie droom, maar zoals we weten zijn dromen vaak bedrog. Er komt geen revolutie, hoogstens een langzame transformatie waarover onze nakomelingen later in de geschiedenisboekjes zullen lezen. Maar voor ons is het een beetje aanmodderen.

Het optimisme

In tegenstelling tot veel mensen die hierover schrijven, deel ik het optimisme niet. Eerlijk gezegd gaan bij mij de alarmbellen rinkelen. Het is niet logisch wat zij voorspiegelen. Revoluties of paradigmaverschuivingen verlopen over het algemeen uiterst grillig, onzorgvuldig en pijnlijk voor de betrokkenen. Kijk maar naar de klimaatdiscussie en de agressieve uitingen van sommige boeren. Dat we nu op het gebied van organiseren en managen geschiedenis schrijven, daar ben ik van overtuigd. Dat het snel en zonder brokken tot dat ideale resultaat zal leiden veel minder. Er moet nog het nodige gebeuren wil dat een feit worden.

Betekent dit nu dat we zelfsturing moeten vergeten? Nee, natuurlijk niet, integendeel! Ik kan me geen manager voorstellen die geen zelfsturend team wil hebben. Stel je voor hoe relaxt het leven dan is. Mensen die hun eigen werk indelen, hun eigen problemen en conflicten oplossen. Het Walhalla voor de manager. Maar ook voor de leden van het team zelf werkt het bevrijdend omdat ze autonoom hun werk kunnen bepalen. Zelfsturing is het hoogste ideaal dat je als team kunt bereiken. Maar dat er dan geen managers meer nodig zijn, vergeet het maar.

Zelfsturing als ideaal

Zelfsturing is iets waar we naar moeten streven. Een horizon, die we waarschijnlijk nooit zullen bereiken, maar in dat streven, bij elke stap die we zetten, maken we onze teams, afdelingen en organisaties een stukje beter in het reageren op verandering. Dat is de waarde die ik zie in zelfsturende teams met nog steeds een manager, maar dan wel een die zijn macht gebruikt om het team te laten excelleren.

Je bent niet competent, maar je wordt het!

Geplaatst op door

Ik wil één voorbeeld geven uit mijn eigen werk als trainer over hoe je nu competent kunt worden. Gewoon een voorbeeld hoe dit bij mij werkt. Misschien is het een open deur, misschien ook niet. Ik train al bijna 20 jaar projectmanagers en leiders. Dat ik dat al zolang doe is een teken dat ik daar goed in ben. De laatste tijd, ben ik veel bezig ben met de zelfbeschikkingstheorie. Dat zette mij aan het denken over hoe ik dat in mijn werk als trainer kan toepassen. Een tijd terug was ik in Nigeria om een training te geven. In de voorbereiding heb ik alle leeractiviteiten bekeken vanuit de zelfbeschikkingstheorie. Daarmee bedoel ik:

  • Draagt het bij aan de autonomie van de deelnemers?
  • Zorgt het voor een verbondenheid tussen de deelnemers?
  • Geeft het een gevoel van competentie aan de deelnemers?

Ik had deze training ook bestemd om mezelf verder te ontwikkelen. Want ook ik wil beter worden. Ik heb me uitermate goed voorbereid.

De reis naar Nigeria is altijd weer interessant, niet het vliegen dat is routine. Het mooie aan vliegen is dat je verplicht moet onthaasten, want vliegen is ook vervelen, maar dat is goed voor je! Ik neem altijd een extra dag, zodat ik wat kan acclimatiseren en de boel kan inspecteren. Als ik aankom, wordt ik op het vliegveld opgewacht en met escorte naar het Accomodation Center gebracht. Ik begroet dan Immanuel, waar ik in de loop der jaren een goede relatie mee heb opgebouwd. Elk jaar word ik daar opnieuw uitgenodigd, we zijn al weer bezig met de training voor 2020.

Ik geef deze training op een industrieel complex, wat betekent dat je eerst een veiligheidsinductie krijgt met een examen. Je mag pas het terrein op nadat je daarvoor geslaagd bent, een geel hesje aandoet en veiligheidsschoenen draagt. Alles was goed geregeld.

Naast het toepassen van de zelfbeschikkingstheorie heb ik er ook voor gezorgd dat mijn eigen energieniveau op peil blijft. Dat doe ik door veel te bewegen, en als ik moe ben snel op en neer te springen, soms alleen vaak samen met de groep. Ik had in een interessant boek over zelfontwikkeling een techniek gelezen die je helpt wanneer je denkt dat je dreigt vast te lopen. Ik dacht, wanneer de training even minder goed liep, dan aan het beeld dat ik in de bergen loop in de mist en even de weg kwijt ben. Ik kan je de techniek aanraden, bedenk je eigen beeld, binnen twee minuten ben je er weer helemaal bij.

Het was vanaf het eerste moment een feest. Ik was doorlopend gefocust op de behoefte aan verbondenheid. Binnen een dag had ik alle namen onthouden.

Als je op reis bent, ben je vaak alleen, hoe ga je daar mee om? Alleen zijn wil natuurlijk niet zeggen dat je niet verbonden bent. Integendeel. In je geest kan je wel degelijk in verbinding staan met de deelnemers. Als je dan alleen eet, wat doe je dan? Ik neem geen boek mee, en al helemaal niet mijn zwarte spiegel, ik bedoel iPhone of iPad. Nee ik neem een bord eten, kauw langzaam, want dat is gezonder, staar wat voor me uit en blijf in het moment.

Deze manier van ontfocussen zorgt ervoor dat ik tijdens de training juist zeer gefocust ben. Maar dat is niet alles, door deze vorm van dagdromen komen er allerlei ideeën boven drijven. Na afloop ging ik snel weer terug naar mijn kamer. Zo heb ik de basis neergezet voor de training waar ik het al eerder over heb gehad. Daar kom ik later nog een keer mee.

Terug naar mijn ervaring in de klas. We werden samen een team en hebben ons boven onszelf uitgetild. Mijn grootste beloning was nog het berichtje van Chineme dat luidde:

Dear John,

Thanks for the learning experience I really had a good experience and the skills which you taught are life changing I hope you had a safe trip back to the Netherlands

Chineme

Ik had geen groter compliment kunnen krijgen. Er is een moment geweest dat ik iemand heb weten te raken. Dat is toch, lieve mensen, wat we allen willen? Dat is toch de betekenis van het leven, waardevol voor een ander zijn! Voor mij is dit een bevestiging dat ik op de goede weg ben met het ontwikkelen van trainingen en programma’s met de zelfbeschikkingstheorie als uitgangspunt. Ik heb het al eerder gezegd, het is een heilige graal voor managers, maar dus ook voor trainers. Kortom als je geïnteresseerd stuur me een berichtje op LinkedIn of naar info@dhirata.nl, dan laat ik je weten wanneer het programma bekend is.