Je hoort nog wel eens mensen zeggen dat besluiten, genomen door het kabinet, niet democratisch zijn en dat Nederland een dictatuur aan het worden is. Ik vraag me dan of dit ligt aan het onderwijs of aan het feit dan men niet heeft zitten opletten, maar een dictatuur zijn we zeker niet, eerder het tegendeel.
Wat is nu de essentie van een dictatuur? Veel mensen zullen in eerste instantie denken aan onderdrukking en wreedheden. Of aan het ontbreken van een democratie, waarbij men dan denkt aan ‘de meeste stemmen gelden’. De realiteit is vele malen complexer. In een dictatuur hebben we te maken met een verstoord machtsevenwicht. Door de eeuwen heen heeft de mensheid een reeks van oplossingen gevonden om het ontstaan van een dictatuur tegen te gaan. Democratie is daar een van, maar zeker niet de enige. Sterker nog, democratie is eerder een gevolg dan een oorzaak van vrijheid.
Vele malen belangrijker zijn de instellingen of, met een mooi woord, instituties die allemaal een klein stukje van de macht bezitten. Als velen macht hebben dan hebben weinigen absolute macht waardoor een sluimerende dictatuur geen voeten aan de aarde krijgt. In Nederland hebben we veel van die instellingen. We mopperen vaak over bureaucratie, maar besef heel goed dat die er is om iedereen gelijk te behandelen.
Een belangrijk instituut is de onafhankelijke rechtstaat. Rechters die los van de politiek staan. Kijk maar eens naar de verschillende zaken die burgers hebben aangespannen jegens de staat met betrekking tot het milieu. Ook was het mogelijk om naar de rechter te gaan met betrekking tot de corona-maatregelen. Daaraan kan je zien dat een kabinet niet alles zonder meer door kan voeren.
Een ander voorbeeld van een zelfstandige instelling is de belastingdienst. Onlangs heeft een bewindspersoon een rechtszaak aangespannen tegen deze dienst. Dit is iets wat in een dictatuur nooit zou gebeuren. Beide partijen wachten geduldig af op de uitspraak van de rechter en zullen deze respecteren. Er is een balans in de macht. Zo hebben we het CBS dat regelmatig met conclusies, getrokken uit neutrale gegevens, komt. Ook als deze het kabinet niet welgevallig zijn vindt publicatie plaats. Dit is iets wat in een dictatuur nooit zou plaatsvinden.
In Nederland is dat alles tot nog toe heel goed geregeld. De verdeling van de macht is wat landen vrijmaakt, democratie is daar een klein onderdeel van. Wereldwijd staat een en ander wel onder druk. Ik kan me daar meer zorgen over maken dan over het onvermijdelijk verdwijnen van Zwarte Piet. Als een groot deel van de wereld dat vindt, dan moet dat maar.
Een ander zeer respectabel instituut dat we hebben is het RIVM. Sinds 1934 houdt dit ons leefklimaat in de gaten en ondersteunt het bewindslieden bij hun verantwoordelijkheid. Ik kan me zo voorstellen dat veel Nederlanders er voor de corona pandemie nog nooit van hadden gehoord. Er zullen zelfs sommigen zijn die denken dat het speciaal voor corona is opgericht. Zonder dit instituut hadden we er veel slechter voorgestaan dan nu. Los van eventuele fouten die er tijdens deze crisis zijn gemaakt.
Al vanaf het begin van de pandemie is er kritiek op de adviezen van het RIVM. Deze kritiek zwelt nu we steeds dieper in de crisis zitten aan. Ik heb medelijden met de heer van Dissel waarop, inmiddels niet stilletjes meer, een ware karaktermoord plaatsvindt. Wat de criticasters niet begrijpen is dat zij een instituut aan het ondermijnen zijn en daarmee een van de beschermingsmiddelen tegen de dictatuur omverhalen. Herinner wat ik eerder zei, dat hoe meer instituten macht hebben des te minder absolute macht er is.
Een andere belangrijk instituut dat onder druk staat is de Tweede Kamer. Parlementariërs worden opgewacht, aangeklampt en soms wel bedreigt. Naïeve actievoerders gaan zelfs bij zieke Kamerleden langs. Hiermee verstoren zij een machtsbalans waaraan we zoveel vrijheid danken. Een parlementariër moet zijn werk kunnen doen. Het mooie van een rechtstaat is dat niet iedereen zijn zin kan krijgen. Wie dat weigert te accepteren is een gevaar voor onze vrijheid.
De NOS is het laatste slachtoffer in het rijtje. Het is zeer verontrustend dat deze instelling de logo’s van hun wagens moeten halen omdat ook zij bedreigd worden. Je kunt veel zeggen van de NOS, maar zeggen dat het een door de staat gecontroleerde omroep is, getuigt van slecht functionerende hersenen. Sorry dat ik het zeg! De berichtgeving van de NOS steekt eerder een spaak in de wielen van het kabinet dan dat het een positieve bijdrage daaraan levert. Door ze hun werk onmogelijk te maken breng je de dictatuur weer een stapje dichterbij.
We leven in een spannende tijd en wat de toekomst brengen zal weet niemand. De pandemie, samen met de Brexit en de Amerikaanse presidentsverkiezingen, zal naar alle waarschijnlijkheid leiden tot een grote omwenteling. Om over de gevolgen van het veranderende klimaat nog maar niet te spreken. Ik verwacht niet dat deze omwenteling op korte termijn een betere en liefdevollere wereld zal voortbrengen. Eerder vele jaren van neergang en grote sociale onrust. Een zwart scenario, dat zeker maar niet een zonder hoop, want steeds weer veert de mensheid op.