Dit is de laatste van drie blogs over de motieven van mensen wanneer ze iets doen. Hier hoort ook een video bij, je kunt deze bekijken op mijn YouTube-kanaal. Deze drie motieven of drijfveren zijn: gemeenschapszin, levensvaardigheid en voorspelbaarheid. Als je deze begrijpt dan ben je ook beter in staat om het gedrag van mensen, helemaal tijdens deze Corona-crisis, te doorgronden. De eerste twee blogs gingen over gemeenschapszin en levensvaardigheid, deze laatste gaat over voorspelbaarheid. Soms spreekt men ook wel eens over betekenis, maar dat vind ik een te vaag en zweverig begrip, vandaar voorspelbaarheid of het vermogen om verbanden te leggen.

Wij zijn de evolutie ontsnapt

Waar de dieren hun instinct hebben, hebben mensen daarnaast ook nog hun verstand. Wij zijn in staat om verklaringen te geven over wat er gebeurt, om te begrijpen waarom dat zo is. Dit samen met de andere twee drijfveren maakt dat wij kunnen overleven in een vijandige omgeving. Doordat wij in staat zijn verbanden te zien, kunnen wij onze omgeving aanpassen aan onze behoefte. Zeg nou zelf, de natuur in Nederland is niet gevaarlijk, we hebben goede kleding en warme huizen. Dit hebben we bereikt doordat we de natuur en haar wetten zijn gaan begrijpen. Waar de dieren de zwakkeren achter zich laten, zorgen wij er juist voor. Hierdoor zijn wij in zekere zin aan de evolutie ontsnapt.

Verbanden leggen

Ons brein bezit een hersenfunctie die verbanden ziet. Ook als deze er niet zijn. Als het onweert dan is dat een god die met bliksemschichten gooit. Als we aan die god offeren dan stopt hij uiteindelijk. Iets wat ook elke keer weer lijkt te kloppen, immers het blijft nooit voortdurend donderen. Prachtig toch? Ook als samenleving hebben we moeten leren met elkaar om te gaan. De antwoorden die we vonden, kwamen terecht in onze cultuur. Door de wetenschap hebben we geleerd om fantasie en feit van elkaar te scheiden. Dat alles is mogelijk door ons vermogen om verbanden te leggen. Onze premier zegt elke keer, tijdens deze crisis, dat hij zich laat leiden door de experts, de wetenschappers. Dat is mooi, want daardoor maken we steeds rationele keuzes in deze moeilijke tijden.

Maar voor de gewone burger is wetenschap moeilijk te begrijpen. Die heeft zijn eigen, niet wetenschappelijk getrainde, verbandenlegmachine. Koppel dat aan ons individualisme en iedereen heeft wel een verklaring voor waarom dingen ‘mis’ gaan. Voor je het weet zie je, vooral op de sociale media, mensen die met veel lawaai verkondigen wat er volgens hen gebeuren moet. Allemaal begrijpelijk maar uiterst verwarrend voor de meeste van ons. Sommige uitingen van deze verbandenlegmachine zijn ronduit gevaarlijk. Ik denk dan aan samenzweringstheorieën. Lieve mensen dat is iets voor een film of een spannend boek, maar de werkelijkheid is zo complex dat een kleine groep mensen niet in staat is om een pandemie te orkestreren.

Vertrouw op de experts

In deze angstige tijden is het wijs om te vertrouwen op onze experts. Dat wil niet zeggen dat zij alles weten, of dat zij geen fouten kunnen maken. Maar hun fouten zijn minder ernstig dan de fouten die wij in hun plaats zouden maken. Jouw en mijn mening zijn geen feiten. Wat de experts doen, is steeds weer hun aannames toetsen en op die manier doorzien zij veel beter de verbanden dan wij. Dat is de manier waarop we uit deze crisis komen en dat is iets waar ik van overtuigd ben.

Dit is de tweede van drie blogs over de motieven die mensen hebben wanneer ze doen wat ze doen. Hier hoort ook een video bij, je kunt deze bekijken op mijn YouTube-kanaal. Deze drie motieven of drijfveren zijn: gemeenschapszin, levensvaardigheid en voorspelbaarheid. Als je deze begrijpt dan ben je ook beter in staat om het gedrag van mensen, helemaal tijdens deze Corona-crisis, te doorgronden. In de eerste blog heb ik over gemeenschapszin gesproken, deze tweede gaat over levensvaardigheid.

Evolutie

Toen wij nog jager-verzamelaars waren, was het voor ouders een zaak van leven of dood om hun kinderen te beschermen. Omdat het overleven een gezamenlijke taak van de groep was, moest elk kind snel zijn plekje vinden. Dat is wat ik ‘levensvaardigheid’ noem (in het Engels agency). Besef goed dat de vroeg menselijke samenlevingen collectief waren en dat individualisme iets van de laatste decennia is.

Je wil meedoen

Als je mee wilt doen, dan moet je de groep wat te bieden hebben. Vaak is daar een beetje bluf en durf voor nodig. Iedereen die verliefd is geweest, kent de angsten die je moet overwinnen om de ander op een ‘date’ te vragen. Op die manier krijg je een partner en kunnen jouw genen naar een volgende generatie. In alle contacten tussen mensen speelt die onzekerheid en alleen wanneer we deze weten te overwinnen, vinden we een plek in de groep. Dit is een van de redenen waarom de meeste mensen zichzelf een beetje overschatten en zich levensvaardiger vinden dan ze feitelijk zijn. Zelfoverschatting heeft een evolutionair voordeel, je durft iets meer en komt sneller uit je comfortzone.

Wanneer een cultuur sterke individualistische trekken ontwikkeld en deze ook bewust als waardevol etaleert, hoeven mensen zich minder aan te passen. De lichte overschatting die mensen hebben krijgt nu geen correctie meer en groeit. Mensen doen dingen niet omdat het moet maar omdat het kan. Dat is waar we nu in Nederland staan. Dat maakt het uitermate ingewikkeld voor een overheid om in een crisis dat te doen wat het beste is. Immers, de individualist laat zich niet makkelijk gezeggen. Vanuit deze drijfveer is het begrijpelijk dat sommigen de economie niet voor een ‘griepje’ willen opofferen. Meestal zijn dat onafhankelijke mensen die het nu goed voor elkaar hebben. Zij zien daarmee een belangrijk aspect over het hoofd.

Levensvaardig ben je voor de groep

Omdat mensen alleen overleven wanneer zij samenwerken, is een verregaande individualisering een grote bedreiging. Beter is het dat je jezelf afvraagt hoe waardevol jij voor anderen bent. Als je denkt dat je het in je eentje wel redt, dan ben je ‘niet-vitaal’ in tijden van een crisis. Op dit moment kunnen wij je missen als kiespijn. Maar je loopt ook een grote kans dat je, wanneer je dat nodig hebt, niemand zal vinden die je in jouw kwetsbaarheid zal helpen. Als er iets van hoop voor de toekomst is dan is het wel dat jij en ik vaardiger worden in het leveren van een waardevolle bijdrage aan onze samenleving.

Dit was de tweede blog, de volgende gaat over voorspelbaarheid en verklaring.