De laatste keer dat we, als bevolking, werden geconfronteerd met een beperking van onze vrijheid was natuurlijk tijdens de corona-lockdowns. De meeste van ons zijn die allang weer vergeten en genieten volop van hun vrijheid. Want hoewel er van alles op Nederland aan te merken is, leven we in vergelijking met veel andere landen in grote vrijheid. Laten we maar hopen dat dit nog lang zo zal blijven. Want vrijheid, de autonomie om over je eigen leven te beslissen is een basisbehoefte van mensen. Een gebrek hieraan maakt ons al snel tot slaven van hen die boven ons staan.
De zelfbeschikkingstheorie waarvan Deci en Ryan de voornaamste vertegenwoordigers zijn, leert ons dat autonomie een basisbehoefte is. Dat betekent dat, om het hart van mensen te winnen, je hen in staat moet stellen om de wijze waarop ze hun leven inrichten zelf in kunnen vullen. In het bijzonder geldt dit voor het werk dat zij doen voor een baas. Dit is een sleutel tot succes die lang niet elke leidinggevende of bestuurder voldoende ter harte neemt. Ook als burgers verwachten we dat de overheid onze vrijheid garandeert. Denk nog maar eens terug aan alle protesten tijdens coronatijd.
Nu is het vreemde dat wij als burgers ook zaken van diezelfde overheid verwachten die juist leiden tot de inperking van onze autonomie. Als wij willen dat onze overheid bestaanszekerheid, voorspelbaarheid, gelijkheid, fysieke en mentale gezondheid voor ons regelt dan kan zij dat niet anders doen dan deze zaken in wet- en regelgeving vast te leggen. Dat is wat in de afgelopen decennia is gebeurd. Op die manier hebben we met regel na regel een monster gecreëerd waardoor onze vrijheid juist in gevaar komt.
Dat monster is de gereguleerde samenleving waarin alles gevangen is in wet- en regelgeving. In zo’n land waar alle onzekerheid, waar alle ongelijkheid door politiek ingrijpen wordt weggenomen, in zo’n land staat de autonomie onder druk. Je ziet hoe het zorgsysteem, de bouw, belastingbetalers, mensen in Groningen en veel andere groepen er door vermalen worden. Des te meer we regelen, des te minder valt er te regelen, des te minder vrijheid. Maar mensen zijn inventief en zoeken naar de mazen in de wet, die de politiek dan weer moet dichten. Dit is een vicieuze cirkel. Als Lemmings storten we onszelf, zonder dat te beseffen, de afgrond van onvrijheid in. Maar wat is nu vrijheid?
De Engelse filosoof John Locke, je zou hem wel de ‘vader’ van het liberalisme kunnen noemen, stelt in 1690 dat alle mensen gelijk zijn en dat zij vrij zijn om hun leven zo in te richten als nodig is voor hun bestaan. Door middel van duidelijke en rechtvaardige wetten moet de overheid deze vrijheid beschermen. Daar valt nog wel het nodige over te zeggen. Want in onze drift om alles te regelen zijn we doorgeschoten en hebben we onze samenleving een stuk onvrijer gemaakt dan deze had kunnen zijn. We leven dan wel in een rechtstaat, maar als ik dan iemand hoor zeggen dat iets wat toch echt zou moeten niet kan vanwege de een of andere wet dan begrijp ik het, als burger, niet meer. Als je je iets meer verdiept daarin dan zie je hoe verstikkend ingewikkeld, ook voor politici, het systeem is. Ook de meest effectieve populist zal merken hoe weinig vrijheidsgraden hij heeft wanneer hij aan de macht komt. Dat is dan ook de reden waarom ik daar nooit op zal stemmen.
Terug naar de basis, wat is de gedachte aan vrijheid? Ik mag doen en laten wat ik wil, zolang ik maar niet de vrijheid van een ander in gevaar breng. Dat is de basisgedachte! Je hebt dus positieve en negatieve vrijheid. Dat geldt ook voor de politici en voor de mensen die daar vorm aan moeten geven. Dat zij daar in een aantal gevallen niet in zijn geslaagd dat is zo langzamerhand wel duidelijk. De oplossing is niet, zoals sommige politieke partijen voorstaan, nog meer rechters of regelgeving. Immers als je een probleem oplost met iets dat dit probleem veroorzaakte dat raak je van de regen in de drup of zoals de Engelsen het zo mooi zeggen ‘out of the frying pan into the fire’. Veel eerder is de oplossing minder regels.
Spreek met de gemiddelde zorgverlener of leerkracht, zij zullen je vertellen dat een belangrijke oorzaak van de werkdruk het gevolg is van regelgeving en administratieve lasten. De oplossing is eenvoudig, de uitvoering ingewikkeld. Toch is dit de zure appel waar wij door heen moeten bijten: minder regels en meer eigen verantwoordelijkheid. Over dat laatste zal ik in de volgende brief mijn gedachten laten gaan.
