We zijn aan het onderzoeken of Agile leiderschap te maken heeft met duurzaamheid. Ik ben ervan overtuigd dat het antwoord hierop bevestigend zou moeten zijn. Ik heb deze serie blogs geschreven parallel aan het lezen van de klassieker over duurzaamheid, zo’n twintig jaar geleden geschreven door John Elkington maar nog steeds de moeite waard om te lezen, de titel is ‘Cannibals with forks’.

De traditionele leider voelt zich het meest op zijn gemak bij het economisch perspectief. Dat wat er economisch gezien onder aan de streep staat. Maar ook het kapitaal dat we als organisatie bezitten, hoe dit de afgelopen jaren is gegroeid. Ik vind dat voor Agile leiders een te beperkte blik. Want kapitaal is niet slechts fysiek (de machines) of monetair (wat we in kas hebben) maar in een op kennis gedreven economie hebben we ook te maken met menselijk kapitaal. Ik bedoel het geheel van kennis, ervaring en vaardigheden wat we hebben opgebouwd. Kapitaal wat zich in de hoofden van de medewerkers van onze organisatie bevindt. Vreemd overigens dat leiders dat zo vaak over het hoofd zien.

Agile leiders maken impact op de wendbaarheid van hun organisatie. Waardoor de organisatie kan inspelen op veranderingen. Heel concreet betekent dit dat managers ook een impact hebben op het menselijk kapitaal. Wat wel degelijk van invloed is op de economische bottom-line, te weten de winst. Want met competente mensen kun je meer verdienen dan met incompetente. Dit brengt ons heel dicht bij de missie van een Agile leider. Ik maak een onderscheid tussen de waarde die teams leveren en die Agile leiders genereren.

Teams leveren waarde wanneer zij activiteiten doen waarvoor een klant wil betalen, dat is wat we leren uit het Lean gedachtengoed. De manager heeft daar geen rol in, want management is niet iets waarvoor een klant wil betalen. Dit illustreert de crisis waarin het management van de 21ste eeuw zich momenteel bevindt. De medewerkers vinden managers maar lastig en, laten we eerlijk zijn, dat zijn zij ook heel vaak.

Hoewel er door zelfsturing veel managers overbodig worden, vinden we ze nog steeds in de hogere lagen van de organisatie. Hoe worden deze mensen nu echte Agile leiders? Dat doen zij door waarde toe te voegen aan het menselijke kapitaal. Door coachend, dienend en/of faciliterend leiderschap! Door obstakels weg te nemen die het functioneren van de teams belemmeren. Dit is veel belangrijker dan de focus op winst of kostenvermindering. Wanneer de teams kunnen leveren waar de klant op zit te wachten dan is geld eerder een bijproduct dan een doel.  Als we klantwaarde leveren dan betaalt de klant toch wel.

Als een organisatie niet snel genoeg wendt dan komt dat omdat managers hun rol niet hebben genomen in het ontwikkelen van de organisatie. Het ligt niet aan de mensen maar het ligt aan het systeem! Agile leiders ontwikkelen een systeem waar talent kan bloeien om te worden benut. In zekere zin lopen we daarmee vooruit op iets waarvoor de klant in de toekomst wel degelijk wil betalen.

Ook dat is agile leiderschap!

De leiders van organisaties zijn daar waar het duurzaamheid betreft, door schade en schande wijs geworden en realiseren zich dat zij voorzichtig met onze omgeving om moeten gaan. Ze staat zogezegd in de ‘spotlight’ van de media. Belangenorganisaties van verontruste wereldburgers houden de multinationals goed in de gaten. Daarnaast bestaat er in het overgrote deel van de wereld, al dan niet gehandhaafde, strenge wetgeving voor de omgeving. Veel leiders handelen meer vanuit een houding dat het onontkoombaar (imagoschade) is of omdat het moet (wetten). Men doet milieubewust maar is het niet. Dit is een verouderd paradigma.

De leiders die echt Agile willen zien de onderlinge verbanden tussen deze drie en realiseren zich dat de omgeving voorop moet staan en niet imago of juridische overwegingen. De huidige stand van de aarde staat niet toe dat er een afweging gemaakt wordt voor economisch voordeel met vervuiling als gevolg. Als het niet mogelijk is om grote schade aan het milieu te voorkomen, dan moet je je als bedrijf afvragen of het niet beter is om een ander product te produceren, een dat geen schade aan de planeet toebrengt.

Dat vraagt om een ander soort wendbaarheid.

Een dergelijke keuze voor duurzaamheid is niet eenvoudig en zeker niet eenmalig. In de eerste hoofdstukken van ‘Cannibals with forks’ voert Elkington het bedrijf Monsanto (onlangs opgegaan in Bayer) op als positief voorbeeld van een organisatie die haar rol in de samenleving aan het herdefiniëren is. Een stelling die nu twintig jaar later bij sommigen misschien vreemd in de oren klinkt. Zonder een oordeel te vellen over de duurzaamheid van Monsanto vind ik het wel een goed voorbeeld van een keuze die ooit gemaakt is, op termijn een onverwachte wending kan maken.

Geen enkele CEO zal zijn schouders nog kunnen ophalen over de gevolgen voor de planeet van de bedrijfsvoering. Maar wat te zeggen over die andere laag van de ‘triple bottom line’ die alles te maken heeft met sociale gerechtigheid. Dat is in ieder geval nog lang niet doorgedrongen. Hoewel de winstgevendheid van bedrijven gegroeid is, bestaat er bij de ‘gewone mens’ het gevoel dat z/hij daar niet van profiteert. De verregaande globalisering heeft veel goeds gebracht maar zijn er ook verliezers. Een agile leider aan de top van een organisatie moet rekening houden met de hele keten. Van grondstof tot aan de klant en allen daartussen die daar een goede boterham aan zouden moeten verdienen.

Naast de milieubeweging van de vorige eeuw, die is uitgegroeid tot een actor van betekenis, zien we nu ook een roep naar sociale gerechtigheid. Of die sterk genoeg zal zijn is nog maar de vraag. In eigen land zijn er mensen die buiten de boot vallen en niet meer aan het werk komen, zij willen meedoen. Ook de immens grote volksverhuizingen die momenteel plaatsvinden, van platteland naar de steden, van arme naar rijke landen, zijn allemaal ontwikkelingen die niet meer zijn tegen te houden. Het is een wereld die roept om sociale gerechtigheid! Daar waar overheden tekort schieten, zou het bedrijfsleven een leidende rol kunnen spelen.

Dat, zo vind ik, zou een rol voor agile leiders kunnen zijn!

In ‘Cannibals with forks’ beschrijft Elkington (1997) drie golven van toegenomen bewustzijn voor onze leefomgeving. Hij was toen zeer optimistisch. Het is nu, in 2018, meer dan twintig jaar later en er zijn al meerdere van die golven geweest. Een eigenschap van golven is dat zij op en neer gaan. Ze zijn net zo wendbaar als wij dat zouden moeten zijn. Op het hoogtepunt van elke golf zijn er massa’s mensen die denken dat dit altijd zo door zal gaan. Er zijn dan grote verwachtingen en goeroes spreken grote woorden over het verschuiven van paradigma’s.

Wij hebben waar het onze planeet betreft net zo’n hoogtepunt achter de rug toen het akkoord van Parijs gesloten werd. Eindelijk leek het erop dat de politieke leiders tot actie overgingen. Hosanna in de groene wereld en toen werd Donald Trump gekozen als President van de Verenigde Staten, die zag het helemaal niet zitten. Of dit een neergaande beweging in zal zetten durf ik niet te voorspellen, wat ik wel weet is dat die er zonder twijfel weer zal komen. Is het niet nu dan later. Ontwikkelingen gaan in cycli die wanneer je ze uitrekt in de tijd golven zijn.

Een van de grootste misvattingen die je kunt hebben is dat de geschiedenis een doel heeft en dat deze altijd omhoog zal gaan. Er zijn duizenden golfbewegingen, sommigen synchroon, anderen tegenovergesteld. De richting bepaalt de mogelijkheden die je hebt. Bij een opgaande golf heb je de wind in de rug, bij een neergaande juist tegen. Daarom gaat het er niet om of je weet wat er in de toekomst gebeuren zal, maar is het slimmer dat je begrijpt wat het heden heeft gebracht. Wie het hier en het nu snapt, die kan wenden wanneer dat nodig is.

Ook nu zijn er profeten die vertellen dat Agile de wereld zal veroveren, maar tegelijkertijd hoor je ook tegenberichten. Mensen die niet mee willen, die ‘agile’ als een van de irritantste woorden van het jaar verkiezen. Het is dus helemaal niet zo zeker of de agile revolutie door zal zetten. Wat betekent agile leiderschap in het licht van de triple bottom line?

Dat jouw organisatie waarde levert die duurzaam is. Dus naast de keuzes ten bate van de economische voorspoed van jouw klanten en jouw eigen organisatie, ook kiezen voor de toekomst van waarde van zowel de omgeving (planet) als de samenleving (people). De triple bottom line voegt een ethische en lange termijn dimensie toe aan agility. Deze brengt een balans in de korte termijn cycli die zo snel een valkuil van de Agile mindset kunnen worden. Naast het niet doen van concessies aan de kwaliteit doen we dat dus ook nooit aan de mens en de planeet.

Of dat mogelijk is, dat weet ik niet, maar het zou wel onze intentie moeten zijn.